رقابت ناسالم «هم زُلف»‌ها و «یِیْری»‌ها

معصومه متین نژاد| «ییری اَلک داری؟!»، «لباس دوتا هوو تو یه بقچه میره، لباس دوتا جاری نه!»، «ژیان ماشین نمی‌شه، باجناق هم فامیل!» و...؛ از مقوله پر حرف و حدیث مادرزن و داماد، و مادرشوهر و عروس یا خواهرشوهر و عروس که بگذریم، به رابطه فامیلی دیگری در خانواده‌ها می‌رسیم که از آن نیز باید بانام کلیشه فامیلی یاد کرد، رابطه‌ای که با ازدواج به وجود می‌آید و معمولا هم در برخی خانواده‌ها تنش زا می‌شود؛ رابطه بین دو باجناق یا به قول مشهدی‌ها هم زُلف و دو جاری یا ییری.
این رابطه خویشاوندی که در قیاس با رابطه مادرزن و داماد یا مادرشوهر و عروس، ظاهرا درجه دو به نظر می‌رسد و خیلی در بحث‌های مشاوره‌ای به آن توجهی نمی‌شود، به طور مستقیم رابطه دو برادر یا دو خواهر –هسته اصلی روابط خویشاوندی- را هدف قرار می‌دهد. موضوعی که خود دلیل بخشی از ارتباطات کم رنگ فامیلی هم محسوب می‌شود، برای همین قصد داریم؛ گزارش امروز صفحه خانه زندگی را به طور کامل به آن اختصاص بدهیم و به کمک دکتر زهره معینی، روان شناس، ضمن بررسی این انگاره‌های ذهنی اشتباه و مصطلح درجامعه، به ریشه یابی این رفتار‌های مخرب هم بپردازیم و برای آن راهکاری بیابیم.

منشأ این حس رقابت
تنشی که بین باجناق‌ها و جاری‌ها وجود دارد کمی متفاوت از جنس اصطکاکی است که بین مادرشوهر و عروس یا مادرزن و داماد و امثال آن درخانواده‌ها می‌بینیم. در اینجا صحبت از نوعی رقابت ناسالم است مانند اتفاقی که بین دو خواهر یا برادر پشت سرهم می‌افتد. درواقع نوعی مثلث سازی عاطفی بین فرد، پدر ومادر همسر و رقیب عاطفی هم ترازش یعنی باجناق یا جاری است که ریشه در تأییدطلبی دارد. از آنجایی که خانم‌ها جزئی نگرتر نسبت به مرد‌ها هستند ما شاهد رقابت ناسالم‌تر در بین جاری‌ها به نسبت باجناق‌ها هستیم و این موضوع روابط فامیلی را بیشتر دستخوش تغییرات کرده است.

عوامل ایجاد کننده
معمولا تا زمانی که داماد یا عروس جدیدی وارد خانواده نشده، به عبارت دیگر سروکله فرزند دوم خانواده پیدا نشده، همه چیز مرتب است، ولی با تولد نقش باجناق یا جاری در برخی خانواده‌ها به یک باره همه چیز به هم می‌ریزد و حس‌های جدیدی در فرد ایجاد می‌شود. این موضوع چند علت مهم دارد که درصورت برخورد نادرست با هرکدام از آن ها، شرایط تشدید هم می‌شود.
برخورد تبعیض آمیز خانواده همسر
ورود فرد جدید به خانواده در نقش عروس یا داماد معمولا با تحولات زیادی همراه است. احترام و تکریم‌هایی که از جنس دیگری است و در گذر زمان شکل متفاوتی هم به خودش گرفته و به مذاق عروس یا داماد قدیمی خیلی خوش‌ نمی‌آید. گاهی هم این جایگاه ویژه عروس یا داماد قدیمی در خانواده است که برای فرد تازه وارد ایجاد سوءتفاهم و حساسیت می‌کند. بگذریم از اینکه برخی خانواده‌ها هم عامدانه به مقایسه دو عروس یا داماد می‌پردازند و رفتار‌های تبعیض آمیزی دارند و ناخواسته دو باجناق یا دو جاری را در مقابل هم قرار می‌دهند.
مقایسه فرد با نقش هم ترازش از سوی همسر
همسران باجناق‌ها یا جاری‌ها نقش بسیار مهمی در شکل گیری نوع رابطه آن‌ها دارند. معمولا، چون رابطه این همسران، خواهرانه یا برادرانه است بحث مقایسه یا تعریف و تمجید زیاد در این خانواده‌ها اتفاق می‌افتد: «شوهر خواهرم رو ببین، آخه مگه تو چی کمتر از اون داری؟» یا «داداشم با اینکه از من کوچک تره، خیلی توی ازدواجش شانس آورده، پدرزنش خیلی هواش رو داره!». این قیاس‌ها در بیشتر مواقع نتیجه عکس دارد و به زیان فرد و همسرش تمام می‌شود، چون معمولا این ماراتن سنگین رقابت، خیلی زود خودش را به صورت خستگی و فشار‌های روانی و احساس تنفر نسبت به باجناق یا جاری نشان می‌دهد.
کلیشه‌های فرهنگی موجود در جامعه
ذهنیت بیمارگونه موجود در جامعه که ریشه فرهنگی دارد و تمام حرفش این است که هیچ گاه دو باجناق باهم فامیل نمی‌شوند یا دو جاری باهم کنار نمی‌آیند، ناخواسته فرد را حتی اگر هیچ ذهنیتی هم درباره باجناق یا جاری اش نداشته باشد، در یک حالت تدافعی قرار می‌دهد. پیش داوری‌ای که باعث می‌شود شما در مقابل هر رفتار یا گفتاری از طرف مقابلتان یک تفسیر منفی هم بگذارید. این موضوع در ادبیات و هنر جامعه هم ورود کرده و خیلی وقت‌ها دست مایه خلق آثاری شده است که به این کلیشه‌های فرهنگی دامن هم می‌زند. سریال خانه به دوش (با بازی حمید لولایی و غلامحسین لطفی در نقش دو باجناق)، تله تئاتر باجناق‌ها (با بازی اکبرعبدی و رسول نجفیان در نقش باجناق ها) و سریال ستایش (سیما تیرانداز و نرگس محمدی در نقش دوجاری) نمونه‌هایی از این تولیدات تلویزیونی هستند.
شیوه تربیتی فرد و نگاه او به خودش
اعتماد به نفس پایین را باید مهم‌ترین عامل درونی به حساب آورد که باعث می‌شود فرد در تقابل با دیگران برای تثبیت جایگاه خودش و گرفتن تأیید و تحسین اطرافیان، دست به تخریب دیگری بزند. در روابط بین باجناق‌ها و جاری‌ها هم، معمولا مشکل، طرف مقابل نیست، بلکه خود فرد است که احساس می‌کند به اندازه کافی خوب نیست و باید در یک رقابت ناسالم، رقیب جدیدش را ازمیدان به درکند تا جایگاهش به عنوان عروس یا داماد درخانواده حفظ شود. این ضعف اعتماد به نفس در فرد کم کم به حسادت و تخریب و حتی نابودی طرف مقابل هم کشیده می‌شود.

راهکار‌های توصیه‌ای
توجه به عوامل ایجادکننده این حس در هرفرد و کنترل بر روی آن‌ها نخستین قدم برای دورماندن از این رقابت ناسالم و مخرب فامیلی است، ازاین رو توصیه می‌کنیم.
باجناق‌ها و جاری‌ها
ضمن اینکه اعتماد به نفس خودتان را بالا می‌برید، مهارت‌های حل مسئله را هم بیاموزید و اگر در رابطه تان با باجناق یا جاری دچار مشکل می‌شوید پای همسر یا خانواده او را وسط نکشید. بپذیرید که شما فرد بالغی هستید و نباید در ارتباطاتتان با دیگران از رفتار‌های کودکانه مانند دعوا و تخریب و توهین استفاده کنید.
عیب‌های خود را بپذیرید و بدانید هیچ کس کامل نیست و قرار هم نیست که همه مثل هم باشند. شما جدا از اینکه دوباجناق یا دوجاری هستید، می‌توانید دو دوست خوب برای هم باشید، به شرط آنکه دست از پیش داوری‌های خود بردارید.
گروه سازی نکنید. به این معنا که با یکی از باجناق‌ها یا جاری‌ها علیه باجناق یا جاری دیگر تیم تشکیل بدهید و خود و دیگران را وارد درگیری‌های پنهانی در فامیل بکنید.
اینکه برادرتان، خواهرتان یا دوستتان یا اصلا همه اطرافیانتان با باجناق و جاری خود مشکل دارند، دلیل بر این نمی‌شود که شما هم حتما با باجناق یا جاری خود دچار مشکل شوید. احساس مثبتی نسبت به رابطه با باجناق یا جاری خود داشته باشید و سطح توقعاتتان را از یکدیگر منطقی کنید.
همسران و خانواده هایشان
تعریف و تمجید‌های نابجا از باجناق یا جاری همسرتان به ویژه در جمع‌های فامیلی، باعث بروز حسادت بین آن‌ها می‌شود، پس همسرتان را در همان جایگاهی که هست، بپذیرید و توقع نابجایی از او نداشته باشید. سعی کنید اگر همسرتان جرئت ورزی لازم برای حل مشکلش را ندارد، فقط شنونده باشید و میانه داری کنید. دخالت نابجای شما شرایط را بدتر و او را تحریک پذیرتر می‌کند. بهترین حالت این است که از او بخواهید خودش مشکلش را با باجناق یا جاری اش حل کند و پای شما و خانواده تان را وسط نکشد.
افزون بر رفتار همسر، رفتار پدر و مادر همسر هم تأثیر زیادی در جلوگیری از بروز مشکلات بین عروس‌ها و داماد‌ها دارد. رفتار آن‌ها نباید به گونه‌ای باشد که آتش حسادت را بین باجناق‌ها و جاری‌ها برافروزد. اینکه داماد یا عروس قدیمی احساس کند که به فرد تازه وارد خانواده، بیشتر از او احترام گذاشته می‌شود، زمینه ایجاد تعارض، اختلاف و حسادت را در او ایجاد می‌کند و این دود اول از همه به چشم فرزند خودشان می‌رود، پس مراقب رفتار‌ها یا قیاس هایشان باشند. در برخورد با عروس‌ها و داماد‌ها تنها چیزی که برای آن‌ها باید اهمیت داشته باشد این است که او بهترین همسر برای فرزند شان باشد.